Józef Rotblat był polskim Żydem, którzy przez większość swego życia mieszkał w Wielkiej Brytanii. Urodził się na Muranowie w Warszawie, w 1908 r. Jego ojciec Zygmunt hodował konie i prowadził dobrze prosperujące przedsiębiorstwo transportowe, które jednak upadło wraz z wybuchem I wojny światowej. Poprzednio dobrze sytuowana rodzina popadła w biedę i została zmuszona do utrzymywania się z nielegalnie pędzonego bimbru.
Jako dziecko, Józef zdobywał wykształcenie religijne w chederze, ale dość wcześnie zdecydował, że religia nie jest mu bliska. Przeniósł się do szkoły uczącej praktycznego zawodu biednych Żydów. Zdobył tam zawód elektryka, ale wkrótce dowiedział się o Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie przyjmowano bez wymogu przedstawienia dokumentu matury, a jego pochodzenie żydowskie nie było problemem.
Początek kariery naukowej
W czasie egzaminów do Wolnej Wszechnicy spotkał profesora Ludwika Wertensteina, który był jednym z najwybitniejszych polskich fizyków jądrowych, i który w młodości asystował Marii Skłodowskiej-Curie. To właśnie on przeprowadzał egzamin wstępny z fizyki Józefa Rotblata i uznał, że świetnie się zapowiada. Chłopak, który nigdy nie przeszedł przez formalną edukację i był samoukiem, zrobił tak duże wrażenie, że bez problemu dostał się pod skrzydła wybitnego naukowca.
Po zakończeniu studiów magisterskich na Wszechnicy w 1932 r., Józef Rotblat kontynuował naukę na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie otrzymał tytuł doktora w 1938 r. Jeszcze w trakcie studiów doktorskich zaczął pracować w Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Uczestniczył w konferencjach naukowych, a dzięki świetnym wynikom pracy badawczej uzyskał zagraniczne stypendia naukowe, zostając zaproszony do studiowania w Paryżu i Liverpoolu.
Józef Rotblat nie poświęcił się całkowicie nauce. Na letnim obozie studenckim w 1930 r poznał Tolę Gryn, która studiowała literaturę. Kilka lat później, Józef i Tola pobrali się.
W 1939 r. dr Rotblat prowadził eksperymenty nad rozszczepem atomów, udowadniając, że w procesie tym uwalniane są neutrony. Teoretyzował także, że jeśli przeprowadzi się wiele procesów rozszczepu atomów w krótkim czasie, nastąpi uwolnienie dużej dawki energii. Jego wyliczenia sugerowały, że proces ten może zostać skrócony do mikrosekundy, a jego wynikiem będzie potężna eksplozja.
-
Dokument poświadczający otrzymanie tytułu magistra. Zwróćcie uwagę na oceny, jakie otrzymał Józef Rotblat z poszczególnych przedmiotów.
Tragiczne żniwo II wojny światowej i Szoa
W sierpniu 1939 r. Józef Rotblat udał się samotnie do Liverpoolu, a jego żona została w Warszawie, gdyż dochodziła do siebie po operacji wyrostka robaczkowego. Tola miała dołączyć do męża wkrótce. Niestety, wybuch II wojny światowej pokrzyżował te plany. Pomimo wielu wysiłków ze strony dr Rotblata, wykorzystując znajomości w środowiskach naukowych w różnych krajach, nie udało się wydostać Toli z ogarniętej wojną Warszawy. Nigdy więcej Józef nie zobaczył swojej żony, która najprawdopodobniej została zamordowana w obozie zagłady w Bełżcu. Dr Rotblat bardzo ciężko przeżył tę tragedię i nigdy więcej się nie ożenił.
Jeszcze przed wojną Józef Rotblat teoretyzował, iż jest możliwe stworzenie bomby atomowej. I choć niechętnie, zajął się tą możliwością, gdyż uważał, że jedynie, gdy Wielka Brytania będzie posiadać taką broń, będzie można powstrzymać Niemcy przed użyciem ich własnej.
Tworzenie bomby jądrowej
Przez pewien okres czasu, Rotblat pracował nad brytyjskim projektem bomby atomowej “Tube Alloys” razem z Jamesem Chadwickiem. W 1944 r. dołączył do Laboratorium w Los Alamos jako członek brytyjskiej delegacji w Programie Manhattan, choć nie był obywatelem Wielkiej Brytanii. Już wtedy Józef Rotblat miał wiele wątpliwości co do wykorzystywania nauki do tworzenia tak potężnie niszczycielskiej broni. Stworzenie takiej broni miało w jego mniemaniu być jedynie “straszakiem” i nigdy nie chciał, aby faktycznie użyto jej przeciwko komukolwiek.
Gdy, pod koniec 1944 r., Rotblat dowiedział się, że hitlerowskie Niemcy porzuciły własne wysiłki stworzenia bomby atomowej, poprosił o możliwość opuszczenia projektu. Okazało się wtedy, że sfabrykowano dokumenty, które miałyby wykazywać prokomunistyczną postawę Rotblata oraz jego przygotowania do przejścia na stronę Sowietów. Całe szczęście, udało mu się dowieść, że materiały te były fałszywe. Mimo to, przez blisko dwie dekady Józef Rotblat miał zakaz odwiedzania Stanów Zjednoczonych, jako podejrzany o współpracę z Sowietami.
Po powrocie do Wielkiej Brytanii, Józef Rotblat zaangażował się w pracę naukową na Uniwersytecie w Liverpoolu. W 1946 r. stał się oficjalnie obywatelem Zjednoczonego Królestwa. Rotblat zrobił ten krok jedynie po to, aby mógł pomóc uratowanej z Zagłady rodzinie uciec z Polski.
Naukowcy przeciw broni jądrowej
Józef Rotblat bardzo źle odebrał wiadomości o użyciu bomby atomowej przeciwko Japonii. Czuł się zdradzony i wielce zasmucony takim użyciem nauki. Poprowadził serię wykładów, w których przekonywał do tymczasowego przerwania prac badawczych nad atomem. Był głęboko przeświadczony, że jego badania naukowe mają być użyte jedynie do celów pokojowych. Aby móc to osiągnąć, zainteresował się możliwościami wykorzystania fizyki jądrowej w medycynie i biologii. Od 1949 r. aż do przejścia na emeryturę w 1976r. Józef Rotblat zajmował stanowisko profesora fizyki w Szpitalu Akademickim św. Bartłomieja w Londynie.
W czasie swojej pracy zajmował się skutkami radiacji – szczególnie w wynikach prób jądrowych, takich jak słynne próby w atolu Bikini, gdzie w latach 1946 – 1958 przeprowadzono ponad dwadzieścia prób z bronią jądrową, w tym wybuch największej z nich – bomby wodorowej pod kryptonimem Castle Bravo. Artykuł z wynikami pomiarów i badań wywołał wiele dyskusji w mediach, dzięki czemu zakończono tego typu testy i podpisano w 1963 r. Partial Nuclear Test Ban Treaty (PNTBT), czyli Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą.
Dalsze działania na rzecz pokoju i moralnej odpowiedzialności świata nauki
Józef Rotblat coraz bardziej angażował się w prace na rzecz pokoju i bardzo głośno wyrażał swoje przekonanie, że naukowcy zawsze powinni brać pod uwagę etyczny wymiar ich prac. Sprzeciwiał się wyścigowi zbrojeń jądrowych i był jedną z jedenastu osób, które podpisały słynny Manifest Russella-Einsteina w 1955 potępiający broń jądrową i rzucający światło na zagrożenia związane z wyścigiem zbrojeń.
W wyniku tych zabiegów stworzono Pugwash Coferences on Science and World Affairs. Organizacja ta skupiała naukowców i wybitnych przedstawicieli życia publicznego w celu ograniczania zagrożeń wypływających z konfliktów zbrojnych i szukania rozwiązań problemów bezpieczeństwa międzynarodowego. Od czasu pierwszej konferencji w 1957 r., zwoływano kolejne, w czasie których omawiano bieżące konflikty i zagrożenia. Nacisk Rotblata na zapraszanie naukowców ze Związku Radzieckiego wywoływało początkowo wiele krytyki i oskarżeń o uleganie sowieckiej propagandzie. Jednak dla Józefa Rotblata współpraca między Wschodem i Zachodem była kluczowa dla pokoju.
Po kilku latach konferencje Pugwash stały się powszechnie szanowane, a ich działalność pomogła w osiągnięciu wielu porozumień i traktatów zmniejszających ryzyko użycia broni masowego rażenia.
Dodatkowo, razem z Albertem Einsteinem, Robertem Oppenheimerem, Bertrandem Russellem i innymi naukowcami, Józef Rotblat założył Światową Organizację Nauki i Sztuki (WAAS), której zadaniem jest promowanie postępu nauki oraz poszerzanie świadomości społecznych konsekwencji tego postępu. Duchem organizacji jest myśl Alberta Einsteina, iż “twory naszego umysłu mają być błogosławieństwem, a nie przekleństwem dla ludzkości”.
Warto również podkreślić, że Józef Rotblat nigdy nie odciął się od Polski, a sam uważał się za “Polaka z brytyjskim paszportem”. Od 1966 r. był członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk, która w 1996 r. przyznała mu Medal im. Kopernika.
Emerytura to nie koniec pracy
Po przejściu na emeryturę w 1976 r., profesor Rotblat wcale nie zaprzestał pracy. W swoich licznych wykładał głosił, że naukowców obowiązuje etyczna odpowiedzialność za swoje czyny. Uważał, że podobnie, jak lekarze mają swoją przysięgę Hipokratesa, tak naukowcy powinni mieć własny kod postępowania moralnego. Bez wytchnienia Rotblat prowadził kampanię przeciwko broni jądrowej. Gdy, w 1985 r. odbierał Pokojową Nagrodę Nobla, swoją mowę rozpoczął słowami z Manifestu Russella – Einsteina: “Przede wszystkim pamiętajcie o swoim człowieczeństwie”.
Dr Joseph Rotblat og dr Francesco Calogero,
Pugwash Conferencies and Science and World Affairs i Oslo Rådhus.
Jego działalność naukowa również nie zatrzymała się wraz z przejściem na emeryturę. Józef Rotblat czynnie działał w wielu organizacjach i instytutach naukowych, prowadził pracę edytorską w czasopismach naukowych, a także zasiadał w komitetach doradczych przy organizacjach naukowych.
Po doświadczeniu udaru w 2004 r., stan zdrowia Józefa Rotblata stopniowo się pogarszał. Zmarł w Londynie, 31. sierpnia 2005 r.
Profesor Rotblat otrzymał w ciągu swego życia bardzo wiele odznaczeń, nagród i honorów. Ta najbardziej znana to Pokojowa Nagroda Nobla, którą otrzymał razem z Pugwash Conferences w 1995 r., za wysiłki na rzecz zredukowania broni jądrowej na świecie. Zachęcamy do przeczytania przemowy Józefa Rotblata w chwili przyjmowania tej nagrody (po angielsku).
Józef Rotblat nigdy nie napisał autobiografii, ale wszystkich chętnych, którzy chcieliby pogłębić swoją wiedzę o tym fascynującym człowieku, zachęcamy do wysłuchania wywiadu, jaki przeprowadziła z nim dziennikarka BBC, Katherine Thompson.
Istnieje też niesamowita szansa na wysłuchanie i obejrzenie wykładu profesora Rotblata na kanale YouTube: